'Behandel de mondige burger als stemvee en hij gedraagt zich als stemvee', schrijft de historicus David van Reybrouck, 'maar behandel hem als een volwassene en hij gedraagt zich als een volwassene'.
Placebo
Het Pygmalion-effect, genoemd naar de mythologische kunstenaar die veel hield van een beeld dat hij van een vrouw had gemaakt, dat de goden besloten haar tot leven te brengen. Het Pygmalion-effect doet denken aan het placebo-effect. Alleen hebben we het hier niet over een verwachting waar we zelf beter van worden. Dit is een verwachting die anderen vooruithelpt.
Positieve verwachtingen
'Verwachtingen zijn machtige wapens', aldus Rutger Bregman in de ‘De Meeste Mensen Deugen'.
Als managers meer verwachten, presteren werknemers beter. Als officieren meer verwachten, vechten soldaten harder. Als verplegers meer verwachten, worden patiënten sneller beter. Als we dit effect inzetten kan dat dus ook tot leiden tot veiliger werken en dus tot minder ongevallen tot gevolg.
Negatieve verwachtingen
Het kwaadaardige broertje van het Pygmalion-effect wordt het Golem-effect genoemd, naar de Joodse legende van een beest dat werd geschapen om de inwoners van Praag te beschermen, maar dat in een monster veranderde [...]. Mensen van wie we minder verwachten kijken we minder vaak aan. We nemen meer afstand. We lachen ze minder toe. Het Golem-effect is een soort nocebo. Een nocebo waardoor slechte leerlingen nog verder achterblijven, daklozen de hoop opgeven en eenzame tieners kunnen radicaliseren. Er is zelfs bewijs dat het Golem-effect hele organisaties de afgrond in kan trekken, als de negatieve verwachtingen zich opstapelen.
Ik las vorige week het artikel ‘U zal ermee moeten leren leven’ in de Trouw van 29 mei door Sofie Rozendaal waarin het opnieuw duidelijk werd hoe sterk nocebo werkt. Maar ook werd daar in de kracht van ‘Pygmalion’ bevestigd. Samengevat luidt het verhaal als volgt: een hork van een kaakchirurg vertelde haar dat ze zou moeten leren leven met het probleem dat hij had vastgesteld. Met als gevolg dat naast het reeds aanwezige probleem tal van bijverschijnselen ontstonden. Na een poosje zocht ze een andere, en veel meer empathische, arts op die haar onderzocht en die tot de conclusie dat ze niets mankeerde. Haar klachten verdwenen binnen de kortste keren.
Tijdens mijn werk heb ik het effect aan den lijve ondervonden met een aantal superieuren, mensen die het beste uit mij bovenhaalden en ik daardoor goed presteerde maar ook managers die herhaaldelijk zeiden dat ik niet functioneerde: mijn onzekerheid nam toe en mijn prestaties kelderden. Ik maakte ‘domme fouten’ waar ik mijzelf niet in herkende en mijn leidinggevende bevestigde wederom zijn negatieve verwachting jegens mij.
Ik heb verwachtingen van jou die mijn gedrag naar jou toe bepalen; en mijn gedrag naar jou heeft weer invloed op de verwachtingen die jij van mij hebt, die jouw gedrag naar mij toe bepalen. De homo puppy is een antenne die zich voortdurend op anderen afstemt. Mensen zijn door en door spiegelende wezens.
Leiderschap en Pygmalion
'Een overvloed aan onderzoeken heeft vertrouwen geïdentificeerd als een belangrijke voorspeller van veiligheidsprestaties en een essentieel onderdeel van proactieve culturen', schrijft Clive Lloyd in zijn boek ‘Next generation safety leadership’.
Het is uiteraard belangrijk dat deze leiders daadwerkelijk vertrouwen hebben dat deze medewerkers de potentie in zich hebben om goed te presteren, misschien zelfs beter te laten presteren dan ze zelf verwachten.
Zoals ik al zo vaak heb beargumenteerd: leiders zijn van groot belang want zij ventileren (cruciale dus!) verwachtingen naar de medewerkers van hun teams. Maar zijn leiders in staat om positieve verwachtingen oprecht te laten zien en ze uit te spreken? Dat kan, lijkt mij pas, als dat vertrouwen ook daadwerkelijk ervaren wordt.
Interessant is, aldus Clive Lloyd, dat in termen van het creëren van vertrouwen, de integriteitsfactor naar voren is gekomen als de belangrijkste, terwijl de zorgfactor de krachtigste component blijkt te zijn in termen van het overwinnen van vertrouwen.
Vertrouwen kan dus ontwikkeld worden via integriteit en zorg. Zoals ik al aanhaalde, ik heb het zelf ervaren, een manager die mij continu liet weten dat ik de vaardigheden miste en vervolgens van de regen in de drup belandde, maar ook een tweetal managers die mij taken toevertrouwden waar ik zelf nooit van had verwacht in staat te zijn deze aan te kunnen, maar wel succesvol volbracht! En dus durf ik te beweren dat het Pygmalion-effect ook een bijzondere bijdrage kan leveren aan #veiligheid en dus aan minder ongevallen.